Det handlar om å ikkje ta livet av folk

Diskusjonane om bompengar i Tromsø går friskt på facebook og i avisspaltene. Ikkje minst får fylkesrådet og kommunen kritikk for at forslaga om bompengar kjem til å føre til at mange får det vanskelegare. Men dei som har det mest vanskeleg er dei som får svekka helse og lågare livskvalitet, og i verste fall - kortare liv.

Eg forstår at det er vanskeleg med fleire timar i buss kvar dag for å både levere og hente i barnehage eller SFO, komme til og frå arbeid, og kanskje i tillegg ha nokre ettermiddagsaktiviteter for seg sjølv eller ungar. Då er det berre privatbil som så langt er eit reelt alternativ for mange, og bompengar blir berre ei ekstra utgift som dei uansett vil bli nødt til å betale.

Sjølvsagt må vi finne løysingar som gjer det enklare for dei dette gjeld. For eksempel at ein ikkje betaler for kvar passering, men kan passere så mange bomstasjonar ein treng på 1 eller 1,5 time. Det vil også vera viktig å tilby barnehageplass og fritidsaktiviteter i nærmiljøet, slik at transportbehovet også kan reduserast.

Men vi kjem ikkje unna at heile poenget med både bompengane og anna tiltak er å redusere trafikken. Dette er noko alle partia på stortinget (unntatt Frp) er einige om er nødvendig. Frp har til og med samferdselsministeren som har ansvaret for bymiljøavtalene som slår dette fast. Det er eit viktig klimatiltak, men også eit viktig tiltak for lokal luftkvalitet og dei negative helsekonsekvensene dette vil få.

For det er heile poenget.

Folk blir sjuke og døyr på grunn av svevestøv og forureining.

Kor mange skal vi akseptere at må stryke med fordi befolkninga i Tromsø ikkje klarer å redusere biltrafikken? Kor mange sjukehusinnleggingar er det verd å slippe ein bomstasjon eller to? Kor mange menneskeliv?

Politikk handlar om å prioritere. Og i valet mellom helse og menneskeliv på den eine sida, og transportbehov og bilbruk på den andre, vil i all fall eg prioritere å berge liv og helse. Så må vi også jobbe knallhardt vidare med å legge samfunnet til rette for alle.

Men det handlar rett og slett om å ikkje ta livet av folk.

Storting og Småting

Flytt stortingspolitikarane tilbake til fylka dei kjem frå!

Dette er ikkje ei oppfordring til å velje berre nye politikarar ved stortingsvalet neste haust (sjølv om eg synst godt nokre av dei kan bli erstatta av nokon av anna politisk farge).

Dette er i staden eit forslag til omorganisering av Staten, illustrert med den høgste makta i landet, nemlig Stortinget. Om det stemmer at den teknologiske utviklinga legg til rette for å flytte på arbeidsplassar og tenester, vil jo dette også måtte gjelde statsforvaltning og politikk?

Folk bur i heile landet. Stortinget ligg i Oslo. Korfor ikkje lage "Småting" rundt om i alle fylka, og ha dette som fast arbeidsplass for stortingsrepresentantane? Debattar, avstemmingar og møte kan jo skje digitalt? Så kan det faktiske Stortinget samlast til høgtideleg opning, og kanskje til avstemming over grunnlovsforslag og budsjett, mens resten av tida brukar stortingsrepresentantane i heimfylket sitt?

No har eg ikkje avstemt dette med nokon noverande eller tidlegare stortingsrepresentant, så det er heilt sikkert nokre motargument som må takast med i planlegginga av eit slikt tiltak. Men eg meiner det er viktig for folk at makta ikkje sitt for langt unna, både fysisk og mentalt. Og et pålegg om at stortingsrepresentantane skal arbeide meir frå der dei kjem frå vil bidra til det. Nokon vil sikkert meine at dei gjer det i stor grad allereie i dag, men poenget med dette forslaget er at dei tinga som i dag gjer at dei må møte i Oslo, ikkje treng å gjerast i Oslo.

Ja, det vil kreve investeringar i infrastruktur, datatryggleik m.v., men det må vel demokratiet vera verdt?

Så kan neste steg vera å flytte departementa og etatane ut i landet...

Konsekvensutgreiing til ære for Nordlys

Eg er einig med Nordlys i at det er viktig å vite kva konsekvensar oljeutvinning utafor Lofoten, Vesterålen og Senja vil kunne få, og at det er viktig med kunnskap. Problemet er at konsekvensane av ei konsekvensutgreiing ikkje er innhenting av meir kunnskap, men opning for oljeutvinning. Konsekvensane for lokalsamfunna er få eller ingen nye arbeidsplassar, og konsekvensane for fisken i havet er risiko for å døy av oljeutslepp, slik at vi mistar ein evigvarande ressurs. Konsekvensane for klimaet er at Noreg på inga måte bidreg til å nå 2-gradersmålet eller oppfylle Paris-avtalen. Det rette er derfor å ta konsekvensen av den kunnskapen vi har - og seie nei til konsekvensutgreiing.

Olje i Barentshavet og Jus i Politikk

I dag vart det kjent at Olje- og energidepartementet delar ut konsesjonar til å leite etter olje i Barentshavet. Olje- og energiminister Tord Lien frå Frp var i Hammerfest for å dela det som etter hans meining heilt sikkert er "det glade bodskapet".

Eg er ueinig - både i at det er godt nytt med leiting, og også at det er nødvendig for vekst i Nord-Noreg med oljeutvinning på iskanten. Men det er ikkje det dette innlegget skal handle om.

For i forkant av tildelingane varsla både Greenpeace og Natur og Ungdom at dei vurderte å gå til søksmål mot Staten om det vart gitt konsesjonar i Barentshavet. Dei meiner det kan vera i strid med Grunnlova, nærmare bestemt paragraf 112 som i første ledd seier:

Enhver har rett til et miljø som sikrer helsen, og til en natur der produksjonsevne og mangfold bevares. Naturens ressurser skal disponeres ut fra en langsiktig og allsidig betraktning som ivaretar denne rett også for etterslekten.

Det kan godt hende ei rettsak vil kome fram til at Staten (v/regjeringa) bryt Grunnlova i denne saka. Eg er på langt nær god nok i jus til å vurdere korvidt ei sak vil føre fram. Men det kan jo også hende at saka ikkje vil føre fram.

Eg meiner at denne og liknande saker er - og bør vera - politikk, og ikkje jus. For i den augeblinken Høgsterett har sagt kor streken skal gå, er han streka opp. Basta bom. På godt og ondt. Det flyttar fokus vekk frå politisk argumentasjon og over på juridiske tolkingar. Eg vil heller ha ein politisk diskusjon som flyttar folkemeininga etter som fakta og argument blir lagt fram (og ny kunnskap og nye haldningar blir utvikla).

Jus er for dei få, ekspertane (juristane), mens politikk er for folket.

Det kan hende vi som er motstandarar av oljeboring i Barentshavet vinn denne saka - men det blir i så fall på kort sikt. For eg trur vi tapar i det lange løp med at det blir mindre viktig å diskutere med kvarandre og argumentere for standpunkta vi har.

Ubåt

Dei siste dagane har det vore to forskjellige saker om ubåtar i media.

Den eine saka gjelder Tromsø, og at det amerikanske forsvaret har bedt om å få legge til her med ein atomubåt.

Min partikollega, Pål Julius Skogholt, har skrive om at vi i tilfelle må kreve at det ikkje er atomvåpen om bord - og at vi må gjere det for kvar gong. Mens byråd for finans i Tromsø, Raudts Jens Ingvald Olsen, har uttala til Nordlys at han ikkje vil at amerikanske atomubåtar skal legge til her, av frykt for at Tromsø blir eit bombemål.

Begge desse krava er vel eigentleg meir symbolpolitikk enn noko anna. Likevel meiner eg det nokon gonger er rett å drive også symbolpolitikk, kanskje særleg i utanrikspolitiske saker, der det kan få realpolitiske konsekvenser korleis anna lands politikarar ser på Noreg.

I dette tilfellet meiner eg Skogholt har rett i sin symbolpolitikk, og at vi for å understreke Noreg som atomvåpenfri sone må kunne kreve at atomubåtar som eventuelt kjem til Tromsø bekrefter at dei ikkje har atomvapen om bord. Eg trur det er viktigare for amerikanarane at dei får bytta mannskap og forsynt ubåtane sine enn korvidt vi spør om dei har atomvapen for kvar gong, og at dette får liten realpolitisk betydning for forhaldet til USA. Men det vil tydeleggjere Noregs standpunkt i atomvåpenmotstanden.

Fra enkeltes hald har det vore peikt på at Russlands aggresjon mellom anna i Ukraina har ført oss nærare ein "ny kald krig", og at Noreg må vera tøffare i nord for å avskrekke naboen vår i aust. Men då er det også nærliggande å peike på eit omgrepspar frå den "ekte" kalde krigen: "Avskrekking og beroligelse". Eit norsk krav om at atomubåtar som opererer i våre farvatn ikkje har atomvåpen om bord vil vera eit eksempel på symbolpolitikk som kjem i "beroligelse"-kategorien.

Når det gjeld byråd Olsens frykt for at Tromsø skal bli bombemål om amerikanske ubåtar legg til her på fast basis, er eg mindre bekymra. Den dagen Tromsø blir eit bombemål for Russland, har så mykje anna skore seg i vår omgang med naboen i aust. Eg er meir opptatt av at vi ikkje skal trenge å havne der. I følge Forsvaret skal eventuelle anløp av Tromsø komme i staden for anløp som i dag gjerast i Bergen.

Byrådens bekymring kom rett nok også av at han meiner vi ikkje har god nok beredskap i fall ein atomubåt blir utsett for ei ulykke som fører til stråling eller utslepp. Det er eg einig med han i - men det er noko Statens Strålevern bør vurdere i tilfelle, og har ikkje noko med symbolpolitikk å gjera.


Den andre saka handlar om ubåten som kanskje vart observert i Dalsfjorden i Sogn og Fjordane i påska. Både nettaviser og NRK skreiv om saka etter at nettstaden aldrimer.no la ut ein video med bilete av det dei meiner må vera ei framand makt sin ubåt.

No har ornitologar har vurdert videoen og seier det kan vera sjøfugl som er filma, og ikkje ein ubåt.

Det var sannsynlegvis ikkje ein framand ubåt i Dalsfjorden den 21. mars i år, men likevel kan ikkje Forsvaret, nesten to månader etter observasjonen vart meldt til politiet, seie sikkert at det ikkje var ein framand ubåt der.

Det denne historia viser, er kor uhindra ubåtar kan operere langs kysten vår om dei vil. Dette er ikkje eit forsvarsskrift for meir overvaking av havet for å finne framande ubåtar (sjølv om eg er for å oppretthalde Orion-flya og Andenes flystasjon). Men dette viser kor utmerka ubåtar er som ein del av vårt eige invasjonsforsvar.

Ein enkelt ubåt som opererer usynleg og skjult i dei mange fjordane våre vil alltid vera ein trussel for ein invasjonsstyrke - som alltid vil vera avhengig av å ha kontroll på kystlina. Eg vil gå så langt som å seie at vi treng ubåtar meir enn vi treng kampfly. Vi treng nok nokre av sistnemnte og, men vi kan ikkje havne i den situasjonen at vi avviklar ubåtvåpenet.

Epler og pærer - eller trafikk og trafikk og støv og støv

I det siste er det to debattar i Tromsø som har irritert meg ein del. Ikkje fordi det er feil å debattere politiske saker, og ikkje først og framst fordi ein del er ueinig med mitt standpunkt (sjølv om det nok er enklare å irritere seg over).

Nei, grunnen er fordi det særleg i kommentarfelta på Facebook, Nordlys og iTromsø blir argumentert som om to forskjellige ting er akkurat det same, og konkluderes også deretter.

Dei to sakene er Kvaløyforbindelsa, og svevestøvproblematikken.

For å ta det siste først. Mange skriv at det ikkje er svevestøv frå piggdekk som er problemet, det er all strøsanda som blir brukt kvar vinter som er problemet.

Tingen er at det er ikkje det synlege støvet som vi ser virvlar rundt langs vegen som er det store helsemessige problemet. Det er små partiklar som ikkje er synlege, men som kan gjere skade på lungar og andre organ, som er problemet.

Svevestøv er nemlig ikkje berre støv. Det er heilt greitt å vera kritisk til korleis svevestøvproblemet skal løysast, og t.d. meine at det ikkje skal innførast nye avgifter (men eg er ueinig). Det er noko heilt anna å meine at det ikkje eksisterer. Den debatten høyrer heime saman med debatten om Illuminati, Månelandinga, og at romvesen bygde pyramidane.

I den andre debatten, Kvaløyforbindelsa, er det fleire som stiller spørsmål ved at den nye forbindelsa ikkje skal føre til meir trafikk (og at med det perspektivet kunne ein droppa heile brua).  Premisset deira er at så lenge ein skal legge til rette for meir trafikk, kan jo brua (eller tunnelen) gå via Håkøya like godt som til Selnes. Sist ut med ei slik samanlikning er gruppeleiar for Høgre, Erlend Svardal Bøe, i Nordlys.

Dette er å blande saman auke i personbiltrafikk med auke i persontrafikk. Det høyrest nesten ut som same ordet, men har vesentleg forskjellig meining. 

Med auke i befolkninga er det ikkje til å kome utanom at det blir auka behov for å frakte folk til og frå Kvaløya. Derfor trengs det ei ny bru (eller tunnel), uansett om ho går via Håkøya eller ikkje. Men i eit bymiljø- og klimaperspektiv er det viktig at denne auka trafikken ikkje kjem med personbil, men med kollektivtrafikk, gange og sykkel. Dette er også regjeringa med Høgre og Frp einig i.

Dette betyr i prinsippet at for kvar familie som busett seg på Kvaløya, og som køyrer bil ein gong om dag til og frå Tromsøya, må nokon annan redusere sin bilbruk med like mykje. Så lenge bussen står i same køa, vil ikkje kollektivtrafikken kunne konkurrere, derfor vil ei ny forbindelse kunne bidra til å gjere buss meir attraktiv, slik at målet om nullvekst i personbiltrafikk kan realiserast.

Overfør alt frå Staten til regionane - unntatt Forsvaret og Politiet.

Regionreforma som kjem haltande etter kommunereforma, legg opp til større regionar i staden for dagens fylker. Men det er mykje snakk om kor grensa skal gå mellom regionane, og nesten ingen prat om kva innhaldet i eit regionalt forvaltningsnivå skal vera. For meg er det heilt feil ende å starte diskusjonen i. Vi må sjå på innhaldet først, så kan vi sjå på geografien etterpå.

Eg trur så mykje som mogleg kan flyttast frå Oslo og Staten og over i regionane. Då kan regionreforma bli ei skikkeleg demokratireform også. Sjukehus og helse, arbeidsmarknadstiltak, universitet og høgskolar, veg, og så vidare. Overskrifta er ikkje heilt rett, for sjølvsagt må ein del nasjonale forvaltnings- og tilsynsetatar framleis vera staten sitt ansvar, men mykje meir enn i dag kan vera lokalt og regionalt forankra.

I tillegg må regionane få lov til å skrive ut regionale avgifter og kanskje også gjere justeringar på delar av skattesystemet. I eit reelt demokratisk regionnivå må dei folkevalde kunne påvirke også inntektssida i eit regionbudsjett, ikkje berre utgiftssida.

Repulikk eller monarki? Nei, Valgkongedømme!

I anledning at NRK har dratt i gang republikanere og monarkister på Debatten i kveld, har jeg blåst støvet av min egen foretrukne statsform - Valgkongedømme.

(Dette innlegget er skrevet på bokmål av hensyn til prinsesse Ingrid Alexandra som dessverre ikke får lære nynorsk på Oslo International School.)

Argumentene mot kongedømmet (og for å innføre republikk) kan i korte trekk oppsummeres slik:

1. Det er udemokratisk å la landets høyeste privilegier og posisjoner gå i arv, ikke minst når det gjelder landets statsoverhode
2. Det er menneskerettsstridig å la barn bli født inn i en posisjon de ikke selv kan velge eller velge bort
3. I tillegg også enkelte argumenter mot det norske kongehuset eller Grunnloven, men som ikke er generelle for alle mulige varianter av kongedømme, som for eksempel koblingen mellom statsoverhode og kirka, de øvrige medlemmene i kongefamiliens posisjon og (mis)bruk av denne (Märtha Louises engleskole, f.eks).

Argumentene for kongedømmet er som oftest disse:

1. Dagens kongefamilie gjør en god jobb
2. Det er en lang tradisjon med kongedømme i Norge, og tradisjoner er viktige for et land
3. Presidentvalg er en kostbar affære, og dagens kongehus er til tross for sine kostnader, likevel billigere i drift enn en president vil være.
4. Den udemokratiske dimensjonen ved dagens kongehus er mikroskopisk, siden parlamentarismen i Norge betyr at det i realiteten er regjeringen som innehar kongemakten

Hva om man kunne forene disse ytterpunktene i en styreform som både ivaretar tradisjonen med konge/dronning, men som ikke lar denne posisjonen gå i arv, men hvor i stedet statsoverhodet blir valgt av folkets representanter? Ville ikke det være et demokratisk valg av statsoverhode?

Måten å innføre dette på er egentlig ganske enkel. 

Opphev Grunnlovens § 6.

Dette er paragrafen som omhandler arverekken. Hvis det ikke finnes en arving, trer nemlig § 7 i kraft, og den sier følgende:

Er ingen arveberettiget prins eller prinsesse til, kan kongen foreslå sin etterfølger for Stortinget, som har rett til å bestemme valget hvis kongens forslag ikke bifalles.

Det betyr i klartekst at hvis Norge ikke har en arveprins eller -prinsesse (og det har vi ikke hvis vi ikke har en arverekke), så skal Stortinget velge ny konge eller dronning. Hvem de vil.

Stortinget er valgt av oss, og hvis monarken så er valgt av Stortinget er det vel et demokratisk valg?

Noe tilsvarende står det i § 48, så det er for så vidt nok å beholde en av disse to, § 7 eller § 48.

(Samtidig kan vi godt fjerne § 4 om at Kongen må bekjenne seg til den evangelisk-lutherske religion også, vi kunne endret fra konge til det kjønnsnøytrale "monark", og det er noen andre paragrafer i Grunnloven vi bør flikke litt på for å få ordninga til å gå helt i orden, men i hovedtrekk kan det gjøres ved bare å endre disse).

Man kan faktisk finne historiske eksempler på norske konger som ble valgt. Kong Haakons krav om folkeavstemming er et moderne eksempel, men også i middelalderen måtte konger "hylles" på tinget for å stadfeste kongemakten. Det betød antakelig mer hvor mye makt de hadde i form av gods, gull og soldater enn hvor "demokratisk" dette valget egentlig var, men det viser i all fall at det forelå en forestilling om at kongemakten sprang ut fra folket (eller den priviligerte delen av det).

Det finnes selvsagt argumenter for hvorfor valgkongedømme ikke nødvendigvis er den rette måten å velge statsoverhode på i Norge. Jeg er ikke 100% overbevist selv om at dette er best. Men det er viktig å prøve å møtes på halvveien. Her tror jeg monarkistene og republikanerne i hvert fall kan snakke litt sammen.

Smak litt på det: Valgkongedømmet Norge.

Sivil ulydnad

Er det greitt at eit politisk parti støtter kriminalitet? Kor går grensa for kva slags sivil ulydnad som er OK - og kva er ikkje OK?

I helga vedtok eit einstemmig fylkesårsmøte i Troms SV å støtte Natur og Ungdom sine aksjonar ved Førdefjorden med fire tusen kroner. Pengane går sannsynlegvis først og framst til å dekke bøter som aksjonistane har fått for å stoppe prøveboringa til Nordic Mining, som har fått lov å dumpe gruveavfall i Førdefjorden.

Dette er på mange måtar våre dagars Alta-aksjon. Miljøkonsekvensane i Førdefjorden - og seinare kan hende i Repparfjorden i Finnmark - er enorme - og ikkje minst uopprettelege.

Det er ikkje uproblematisk å skulle vurdere kor grensa for kva som er legitim sivil ulydnad er. Vedtaket Troms SV gjorde tar berre stilling til akkurat denne konkrete aksjonen i Sogn og Fjordane.

Men kva kan vera eit slags prinsipielt standpunkt i kva som må til for å akseptere sivil ulydnad - og eventuelt kva som kan gjere at det ikkje kan forsvarast?

Mitt forsøk på å tenke seg ei liste over prinsipielle kriteriar ser slik ut:

• Proporsjonalitet - jo større inngrep som ein forsøker å stoppe, jo større sannsynlegheit at sivil ulydnad kan vera akseptabelt, særleg om inngrepet fører til skade på liv, helse eller miljø.
• Lovlege motstandsmiddel og demonstrasjonar må vera prøvd først (om det har vore mogleg - om ei regjering eller liknande gjer eit plutseleg vedtak, kan det jo hende dette ikkje har gått an). Det vil seie høyringssvar, brev til politikarar, fakkeltog og demonstrasjonar eller liknande.
• Ikke-vald og ikkje-hærverk - Sjølv om aksjonar kan føre til økonomiske konsekvensar for eventuelle utbyggarar som ikkje får gjort jobben sin, er det likevel ein vesensforskjell på om aksjonane får direkte negative konsekvensar for liv, helse, eller annan manns eigedom.
• Uopprettelege konsekvensar - aksjonane har til hensikt å stoppe noko som ikkje kan rettast opp.

Kva trur du?

Uber utan at det blir Uber alles.

Dette er ein superkort bloggpost om Uber og den såkalla delingsøkonomien.

Det er fullt mogleg å sjå for seg at ein innafor dagens drosjesentralregime har ein app som visar sanntidsinformasjon om kor ledige drosjar er, med estimert tid til dei kan plukke deg opp, kanskje med estimert kostnad for å køyre deg til ein bestemt stad, og kor du kan bestille drosja rett frå smarttelefonen din. For å sikre at alle drosjer uansett selskap og sentral er med, kunne til og med ein slik teneste vore handtert av det offentlege.

Slik kan ein få alt som gjer Uber så lettvint (bortsett frå prisen), utan å endre på nokon av reguleringane som finst i dag.