Ræma, proteksjonisme og frihandel

Det bles rundt Rema 1000 og Reitan si nysatsing "Æ" etter at Mack gjekk ut og sa at dei sannsynlegvis ikkje fekk halde fram med å levere Mark sine produkt til Rema-butikkar over heile landet. Rema skal nemleg no la sine "bestevenner" få større plass i butikken på bekostning av dei andre leverandørane. Dette rammer ikkje berre Mack, men òg Hansa, Aas og ei rekke anna leverandørar av mange forskjellige produkt. (Så er det ølet vi ropar høgast om, men det er vel ikkje anna å vente.)

Det vi ser her er eigentleg proteksjonisme i praksis. Carlsberg og dei andre "bestevennene" får tilnærma monopol i Rema sine butikkar.

Korfor er det slik at når proteksjonisme skjer i den private marknaden berre for å auke profitten (på bekostning av utvalet til forbrukarane) er det akseptert, ja nærmast ein naturlov at det må vera slik? Men om det offentlege forsøker å velje sine leverandørar, krevje lokale ringverknader, anstendige arbeidsforhold eller skjerpa miljøkrav blir det fort brot på handelsavtalar (les: EØS), konkurransevridande, og umoralsk?

Eg er tilhengar av både handel og konkurranse. Men han må vera regulert, både internasjonalt og nasjonalt, slik at han kjem alle til gode, og ikkje gjer nokon makt på bekostning av andres rettar eller fridom. Noreg treng å selje fisk og (enn så lenge) petroleum til anna land, og vi kan ikkje dyrka bananar. Ikkje lagar vi bilar her i landet heller. Så handel er eit gode. Men ikkje uhemma.

Internasjonalt er det no dei store multinasjonale selskapa som får "fridomen" i den såkalla "frihandelen", og alle vi andre som betaler - i form av forringa arbeidsvilkår, dårlegare utval av produkt, mindre lokale ringverknader, og dårlegare miljø.

Nasjonalt sitt dei store dagligvareaktørane med bukta og begge endane, både overfor leverandørane (som Mack), overfor dei tilsette, og overfor oss som forbrukarar. Dei bestemmer utval, kor varane skal stå.

No har forbrukarar tatt til motmæle og fleire oppfordrer til forbrukarboikott av Rema. Forbrukarmakt kan vera eit godt middel til å påverke dei store aktørane, kanskje særleg når det kjem til kva butikken skal tilby eller ikkje. Vi kan ikkje regulere oss til at Mack skal ha plass i nokon som helst butikk, det vil ikkje bli rettferdig eller rett. 

Men det er likevel eit underliggande strukturelt problem her, som ikkje berre forbrukarmakta kan løyse, og som eg meiner er eit politisk ansvar. Kan hende regjeringa ikkje skulle lagt bort lovforslaget om god handelsskikk, for eksempel.

Poliåtte, polini, politi.

20 % av politifolk i Noreg ser seg nødt til å jukse med tal for å få måltala til sjefane til å gå opp, kan vi lesa på vg.no i dag. Det er ei studie ved Høgskolen i Oslo og Akershus som viser dette.

Dette er eit godt eksempel på unødvendig og tankelaus bruk av målstyring i offentleg sektor, såkalla New Public Management (NPM). Det blir viktigare å oppnå "rett" antal kontrollar, bøteleggingar og arrestasjonar; heller enn å gjere det politiet eigentleg har som oppgåve i samfunnet: Å gjere det tryggare for oss alle.

Problemet for dei effektiviseringskåte NPM-leiarane er at tryggleik ikkje er ei kvantifiserbar oppgåve. Effekten av folkeopplysning, førebygging og det å vera til stades kan ikkje reknast på og settast inn i eit rekneark like enkelt som kor mange promilletestar som er tatt, eller kor høgt belegg det er på glattcella.

Christin Thea Wathne som har gjort studia, seier til VG: 

– Det må ses i lys av at mange ansatte opplever at mål- og styringsssystemet ikke favner de viktigste oppgavene og gir lite motivasjon, samtidig som det er ressurskrevende og stjeler tid fra det de opplever er viktigere oppgaver. Dette er gjerne oppgaver som handler om å bistå publikum i stort og smått, men som ikke er en del av det som registreres i målstyringssystemet. (Mi utheving.)

Legg merke til at det ikkje berre går ut over motivasjon til politifolk, men det går også ut over oppgåver som handler om å bistå publikum. Publikum på politispråket, det er oss, det. Befolkninga.

Eg er mistruisk til politireformen. Ikkje berre fordi enkelte lensmannskontor blir lagt ned, men også fordi den såkalla effektivitetsgevinsten som skal komme, fort kan komme til å bli "dokumentert" med slike tal som kan målast, medan dei viktige tinga som ikkje kan målast blir gjømt bort.

Den eigentlege tryggleiken til folk flest kan nemlig ikkje målast på den måten.